TDKDER TÜRK DİLİNİ KORUMA DERNEĞİ - türkdilleri ailesi_2

Türk dilleri ailesi [değiştir]

Türk dillerinin (   ) yeryüzündeki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.
Türk dillerinin (   ) yeryüzündeki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.

Toplam 40 ayrı dilden oluşan, 180 milyon ana dili olarak konuşanı ile Türk dilleri ailesi, Altay dilleri grubunda büyük farkla en büyük dil ailesini oluşturur. yeryüzündeki bütün dil aileleri arasında yedinci büyük dil grubunu oluşturur ve önümüzdeki on yıllar içinde daha da büyüme kapasitesine sahiptir.

yeryüzündeki büyük dil aileleri:

Türk dillerinin coğrafyası [değiştir]

Çin'in batısındaki Türk dilleri
Çin'in batısındaki Türk dilleri

Türk dilleri, Doğu ve Güneydoğu Avrupa, Batı, Orta ve Kuzeyasya gibi büyük bir coğrafyaya dağılmıştır. Bu bölge Balkanlar'dan Çin'e, İran'dan Kuzey Denizine kadar uzanır. Asya'nın yaklaşık otuz ülkesinde en az bir Türk dili, sözünü etmeye değer yaygınlıkta konuşulur. Bunun yanında Almanya'da büyük bir azınlık Türkiye Türkçesini ana dili olarak konuşur.

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısının dillere göre paylaşımı
Tüm Türk dilleri konuşanların sayısının dillere göre paylaşımı

Büyük Türk dilleri ve anlaşılabirlik [değiştir]

Türk dillerini konuşanların dörtte üçü, en büyük üç Türk dilinden birini kullanır:

Bir milyondan fazla konuşucusu olan diğer Türk dilleri:

  • Kazakça   11 Mio. Konuşucu: Kazakistan, Özbekistan, Çin, Rusya
  • Uygurca   8 Mio Konuşucu: Çin- Sincan
  • Türkmence   6,8 Mio Konuşucu: Türkmenistan, Kuzey Iran
  • Kırgızca   3,7 Mio Konuşucu: Kırgizistan, Kazakistan, Çin Türkistanı
  • Çuvaşça   1,8 Mio Konuşucu: Rusyanın Avrupa kısmında
  • Başkırca   2,2 Mio Konuşucu: Başkıristan
  • Tatarca   1,6 Mio Konuşucu: (etnik olarak 6,6 Mio.) Merkez Rusyadan Batı Rusyaya kadar
  • Kaşgayca   1,5 Mio Konuşucu: Iranin Fars ve Çuzistan illerinde

Sayılar 3/2006 tarihli kaynaklardan alınmışdır. %5 - %10 daha yüksek sayılar gösteren kaynaklar bulmakta mümkündür.

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısı birbirini anliyabilen dillerden oluşan grublara ayrıldığında böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadır
Tüm Türk dilleri konuşanların sayısı birbirini anliyabilen dillerden oluşan grublara ayrıldığında böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadır

Anlaşılabilirlik [değiştir]

Neredeyse tüm Türk dillerinin Sesbilim, sözdizim ve şekil bilgisi aynıdır. Sadece Çuvaşça, Halaçça ve Yakutça ile Dolganca gibi Sibirya Türk dilleri bu noktalarda farklıdır. Bunun yanında komşu ülkelerin sınırlarında kaynaşmadan ileri gelen ve bazen dil gruplarının sınırlarını da aşan lehçeler bulunur.

Türk dilleri birbirlerini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrılır. En büyük grup Türkiye Türkçesi, Azerice ve Türkmence'yi içine alan Oğuz grubudur. Diğer gruplar, Uygur, Kıpçak, Ogur, Sibirya ve Argu gruplarıdır. Aynı grubun içinde yer alan dillerin arasındaki fark bir lehçe farkı kadardır, ancak iki farklı gruba ait dilin arasında anlaşabilirliği zorlaştıran ya da imkansız kılan gramer farkları vardır. Buna rağmen tüm dillerde neredeyse hep aynı kalan birçok kelime vardır:

Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Azerbaycan Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca
ana anne ana ene ana ana ona ana
burun burun burun burun borın murιn burun burun
qol kol qol qol qul qol qo‘l kol
yol yol yol ýol yul jol yo‘l yol
semiz semiz semiz semiz simez semiz semiz semiz
topraq toprak torpaq topraq tufraq topıraq tuproq tupraq
qan kan qan gan qan qan qon qan
kül kül kül kül köl kül kul kül
sub su su suw su suw suv su
aq ak ağ ak aq aq oq aq
qara kara qara gara qara qara qora qara
qızıl kızıl qızıl qyzyl qızıl qızıl qizil qizil
kök gök göy gök kük kök ko‘k kök

(Daha fazla örnek için buraya bakınız: Sözlük karşılaştırması)

Türkçe ulusal diller [değiştir]

Türk Dilleri Ailesi

Türkiye Türkçesi, Azerice, Türkmence, Kazakça, Kırgızca ve Özbekçe, ülkelerinin ulusal dilidir. Bunun yanında bazı özerk Türk Cumhuriyetlerinde ve bölgelerinde resmi dil olarak geçenler vardır: Çuvaşça, Kumıkça, Karaçay-Balkarcası, Tatarca, Başkırca, Yakutça, Çakasça, Tuva, Altayca ve Çin'de Uygurca.

 

Ülkelere göre Türk dilleri [değiştir]

Türk dilleri Avrupa'nın ve Asya'nın otuz ülkesinde konuşulur. Tablo alt gruplara ayrılmıştır ve sayılar sadece ana dili olarak konuşanları göstermektedir.

Grup ve dilleri Konuşanların
sayısı		 Konuşulduğu ülkeler
OGUR ya da BOLGAR grubu
Çuvaşça 1,8 milyon Rusya (Çuvaşistan) 1,8 milyon, Kazakistan 22.000
KIPÇAK grubu
Karaimce ölmek üzere Litvanya 20, Ukrayna <10, Polonya <10
Kumukça 280.000 Rusya (Dağıstan)
Karaçay-Balkarca 250.000 Rusya (Karaçay-Çerkez, Kabardey-Balkar)
Kırım-Tatarcası 500.000 Ukrayna 200.000, Özbekistan 190.000, Kırgızistan 40.000
Tatarca 6,5 milyon Rusya 5.500.000 Özbekistan 470.000, Kazakistan 330.000, Kırgızistan 70.000,
Tacikistan 80.000, Türkmenistan 50.000, Ukrayna 90.000, Azerbeycan 30.000
etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyon
Başkırca 2,2 milyon Rusya 1,8 milyon, Özbekistan 35.000, Kazakistan 20.000
Nogayca 70.000 Rusya (Kuzeykafkas)
Karakalpakça 400.000 Özbekistan
Kazakça 12 milyon Kazakistan 9,5 milyon, Çin 700,000, Özbekistan 800.000, Rusya 650.000, Moğolistan 100.000
Kırgızca 4,1 milyon Kırgızistan 3,7 milyon, Özbekistan 200.000, Çin 200.000
OĞUZ grubu
Türkçe (Türkiye Türkçesi) 76 milyon Türkiye 70 milyon, Balkan 2,5 milyon, Kıbrıs 180.000, Rusya 300.000,
Almanya 2,5 milyon, batı ve orta Avrupa 700.000
Gagavuzca 330.000 Moldavya 170.000, Balkan 130.000, Ukrayna 20.000, Bulgaristan 10.000
Azerice 30 milyon Iran 20 milyon, Azerbeycan 8 milyon, Türkiye 500.000, Irak 500.000, Rusya 350.000,
Gürcistan 300.000, Ermenistan 200.000
Türkmence 6,8 milyon Türkmenistan 3,8 milyon, Iran 2 milyon, Afganistan 500.000, Irak 250.000, Özbekistan 250.000
Horasan-Türkçesi 400.000 Iran ( Horasan ili)
Kaşgayca 1,5 milyon Iran (Fars, Kuzistan illeri)
Aynallu 7.000 Iran (Markazi, Ardebil ve Zanjan illeri)
Afşarca 300.000 Afganistan (Kabul, Herat), Kuzeydoğu-Iran
Şalarca 55.000 Çin (Qinghay ve Gansu illeri)
UYGUR grubu
Özbekçe 25 milyon Özbekistan 21 milyon, Afganistan 1,5 milyon, Tacikistan 1 milyon, Kırgızistan 750.000,
Kazakistan 400.000, Türkmenistan 300.000
Uygurca 28 milyon Çin (Sincan Uygur Özerk Bölgesi ya da Doğu Türkistan) 27,2 milyon, Kırgızistan 500.000, Kazakistan 300.000
Yugurca 5.000 Çin (Gansu ili)
Aynu (Türk dili) (Japon kavimi Aynu ile ilgisi yoktur) 7.000 Çin (Sincan Uygur Özerk Bölgesi)
SİBİRYA grubu
Yakutça 456.000 Rusya (Yakutistan Özerk Bölgesi)
Dolganca 5.000 Rusya (Taymir Özerk Bölgesi)
Tuvaca 200.000 Rusya (Tuva Özerk Bölgesi) 170.000, Moğolistan 30.000
Tofalarca ölmek üzere † Rusya (Tuva Özerk Bölgesi)
Hakasça 65.000 Rusya (Hakasya Özerk Bölgesi)
Altayca 50.000 Rusya, Altay Özerk Bölgesi)
Şorca 10.000 Rusya, Altay Özerk Bölgesi
Çulimce 2.500 Rusya, Kuzey Altay Özerk Bölgesi)
ARGU grubu
Halaçca 42.000 İran (merkez il, Kom ve Arak arasında)
TOPLAM 197.327.500  

Tükenmek üzere olan Türk dilleri [değiştir]

Bazı diller sadece birkaç yaşlı kişi tarafından konuşulmaktadır ve yok olma yolundadırlar. Kaybolmak üzere olan diller şunlardır:

Sadece birkaç bin konuşanı kalmış olanlar:

Diğer Türk dilleri böyle bir yok olma tehlikesi taşımıyor ve büyük Türk dillerinin konuşucu sayısı giderek artmaktadır.

Türk dillerinin sınıflandırılması [değiştir]

Sınıflandırma sorunları [değiştir]

Dillerin benzerliğinden ve tarihte birbirlerinden çok etkileşmiş olmalarından dolayı, Türk dil grubunun sınıflandırılması kolay değildir. Ayrıca Türk halklarının geçmişteki göçebe yaşam tarzı coğrafi sınırlar çizilmesini de zorlaştırır. Bu yüzden farklı sınıflandırmalara rastlamak mümkündür. Çoğu, Rus dil bilimcisi Aleksander Samoiloviç'in 1922'de yaptığı sınıflandırmanın üzerine kurulmuştur. Dil ailelerindeki sınıflandırmaların genellikle genetik bilgilere dayanarak yapılmasına rağmen, Türk dil grubunda coğrafi dağılım daha büyük rol oynamaktadır.

Çuvaşçanın farkı [değiştir]

Çuvaşça, çoktan ölmüş eski Ön Bulgar dili ile birlikte diğer Türk dillerine daha uzak kalan Bolgarca dalını oluşturur. Bazı bilimciler, diğer Türk dillerinden farklı olduğu için Çuvaş dilini gerçek Türk dili olarak tanımazlar. Bu büyük farkın, diğer Türk dillerinden daha erken ayrılmasından kaynaklanmış olup olmayacağı sorusu henüz yanıtlanamamıştır. Bu farklardan birisi diğer Türk dillerinde sonu /-z/ ile biten sözcüklerin /-r/ ile bitmesidir:

Çuvaşca "tahar", ama Nogayca "togiz" – ("dokuz")
Çuvaşca "kör", ama Türkçe "köz"

Çuvaşça Rusya'nın Avrupa tarafında, Moskova'nın doğusunda Çuvaşistannda 1 milyon kişi tarafından konuşulur. Başkıristan ve Tataristan'daki konuşucuları ile birlikte toplam 1,8 milyon konuşanı vardır. Çuvaşlar Hristiyan-Ortodoks'tur ve Kiril alfabesi'ni kullanırlar, Çuvaşça dergiler, gazeteler, radyo ve TV programları vardır. Kendilerini kültürel ve tarihsel olarak İdil Bulgarlarının torunları olarak görürler.

Halaçcanın farkı [değiştir]

Diğer Türk dillerine en uzak kalan Halaç dilidir. Dil bilimcisi Gerhard Doerfer'in görüşüne göre Halaç, Türk dillerinin Argu grubunun son üyesidir. Türkçe'den çok erken ayrılmış ve 13. yüzyılda İran'da, etrafı Farsça konuşanlarla çevrili kalmıştır. (Yani ETHNOLOGUE 2005'te [1] iddia edildiği gibi, Azerice ile yakın akrabalığı yoktur). Halaç bugün 40.000 kişi tarafından İran'ın Kom ve Akar illerinde konuşulur ve İran'daki Türk dilleri arasında en ilginçlerindendir. Diğer lehçelerden ayrı kalması ve Farsça'dan etkilenmesine rağmen, ana dilden parçalar korumuştur. Ancak sesi Farsça'ya benzer.

Diğerleri [değiştir]

Türk dillerinin diğer dört grubu günümüzdeki coğrafi dağılımlarına göre değil, eski kavimlerin dağılımına göre sınıflandırılmıştır. Böylece;

  • Kıpçakça: Kuzeybatı Türkçe
  • Oğuzca: Güneybatı Türkçe
  • Uygurca: Güneydoğu Türkçe ve
  • Sibirya Türkçesi diye ayrılırlar.

Yakutça ve Dolganca da uzun süre ayrı kalmalarından dolayı diğer Türk dillerinden farklıdır. Bu diller zamanla daha çok Tunguz ve Moğol dillerine yaklaşmışlardır, diğer dillerdeki Arapça ve Farsça sözcükler bunlarda bulunmaz.

Müslüman Türk halklarının dillerinin benzemesinde, İslam'a geçişle birlikte Arapça ve Farsça'dan etkilenmiş olmalarının da payı vardır. Eski Sovyetler Birliği'nde yaşayanlar Rusça'dan da etkilenmişlerdir.

Özellikle Cumhurşyetin ilanından sonra Türkiye Tükçesi, Fransızca dan pek çok terim almıştır. Bunların yanında son dönemde İngilizceden de Türkiye Türkçesine pek çok sözcük girmiştir.

Modern dil biliminde sınıflandırma [değiştir]

En son verilere göre, (B. Johanson-Csató, The Turkic Languages 1998), Türk dil grubunun sınıflandırması şu şekilde yapılır (konuşucu sayıları 2006 yılına göre verilmiştir):

Türk dili

Sınıflandırmanın kriterleri [değiştir]

Üstteki sınıflandırmada coğrafi dağılımın yanısıra geleneksel dil biliminin kriterleri de dikkate alınmıştır:

  • Ogur dil grubundaki /-r/ yerine /-z/ kullanılması, bu dil grubunu diğerlerinden ayırır.
  • Sibirya-Türk dillerini diğerlerinden farkına bir örnek: Tuvaca dilinde "adak", Yakutça "atah" diğerlerinde ise "ayak" denir. Sadece Halaç dilinde "hadak" denir.
  • Oğuz dil grubu diğerlerinden sonek başlatan /G/'nin eksik olmasıyla ayrılır. Örnek: "kalan" (kalmak), diğer Türk dillerinde "kalGan"; "bulanmak", diğerlerinde "bulGanmak".
  • Sonekin sonuna eklenen /G/ güneydoğu Türk grubunu kuzeybatı grubundan ayırır: Uygurca "taglik" ama Tatarca "tawlı" – (dağlık).

Sözlük karşılaştırması [değiştir]

Bu tablo, önemli sözcükleri farklı Türk dillerinde karşılaştırır, böylece Çuvaşça'nın ve Yakutça'nın farklığını ve diğerlerinin birbirine yakınlığını görmemizi sağlar. Bazı sözcüklerin tabloda eksik olması, o dilde o sözcüğün varolmadığı anlamına gelmez. Bazı dillerde bazı sözcükler farklı etimolojik kökten gelirler ve bu yüzden karşılaştırılması anlamlı değildir.

  Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  ata ata   ata   ota      
  ana anne ene ana ana ona ana   an'n
  o'gul oğul oğul ul, uğıl ul o'gil oghul uol yvul
  er(kek) erkek erkek ir yerkek erkak är er ar
  kyz kız gyz qız qιz qiz qiz ky:s χe'r
  kiši kişi kişi keşe kisi     kihi  
  kelin gelin geli:n kilen kelin kelin kelin kylyn kilen
  Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  jürek yürek ýürek yöräk zhürek yurak yüräk süreq  
  qan kan ga:n qan qan qon qan qa:n jon
  baš baş baş baş bas   baş bas puš
  qyl kıl qyl qıl kyl kyl kyl kyl χe'le'r
  köz göz göz küz köz ko'z köz kos kör
  kirpik kirpik kirpik kerfek kirpik kiprik kirpik kirbi: χurbuk
  qulqaq kulak gulak qolaq qulaq quloq qulaq gulka:k χo'lga
  burun burun burun borın murιn burun burun murun  
  qol kol gol qul qol qo'l   qol χol
  el(ig) el el         ili: ala'
  barmak parmak barmak barmaq   barmoq barmaq    
  tyrnaq tırnak dyrnaq tırnaq tιrnaq tirnoq tirnaq tynyraq  
  tiz diz dy:z tez tize tizza tiz tüsäχ  
  baltyr baldır baldyr baltır baldyr boldyr baldir ballyr  
  adaq ayak aýaq ayaq ayaq oyoq   ataq  
  qaryn karın garyn qarın qarιn qorin qor(saq) qaryn χyra'm
  Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  at at at at at ot at at ut
  siyir sığır sygyr síır (sıyır) siyιr sigir      
  yt it it et iyt it it yt jyda
  balyq balık balyk balıq balιq baliq beliq balyk pola'
  bit bit bit bet biyt bit pit byt pyjda
  Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  ev ev öý öy üy uy öy   av
  otag otağ otaq   otaq otoq   otu:  
  yol yol yo:l yul zhol yo'l yol suol sol
  köprüq köprü köpri küpar köpir ko'prik kövrük kürpe  
  oq ok ok uk   o'q oq oχ ugu
  ot   ot ut ot o't ot uot vot
  kül kül kül köl kül kul kül kül kö'l
  suv su suw syw suw suv su ui syv
  kemi gemi gämi kimä keme kema     kim
  köl göl köl kül köl ko'l köl küöl  
  atov ada ada atan aral orol aral   ută
  küneš güneş gün qoyaş kün   kün kün χĕvel
  bulut bulut bulut bolıt bult bulut bulut bylyt pĕlĕt
  yulduz yıldız ýyldyz yoldız zhuldιz yulduz yultuz sulus şăltăr
  topraq toprak toprak tufraq topιraq tuproq tupraq toburaχ tăpra
  töpü tepe depe tübä töbe tepa   töbö tüpe
  yağac ağaç agaç ağaç ağaš       jyvăş
  tenri tanrı taňry täñre     tängri tanara tură
  Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  uzun uzun uzyn ozın uzιn uzun uzun uhun vărăm
  yany yeni yany yaña zhanga yangi yengi sana şĕnĕ
  semiz semiz semiz simez semiz semiz semiz emis samăr
  tolu dolu do:ly tulı tolι to'la toluq toloru tulli
  aq ak ak aq aq oq aq    
  qara kara gara qara qara qora qara χara χura
  qyzyl kızıl gyzyl qızıl qızıl qizil qizil kyhyl χĕrlĕ
  kök gök gök kük kök ko'k kök küöq kăvak
Sayılar Eski Türkçe Türkiye
Türkçesi		 Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
1 bir bir bir ber bir bir bir bi:r pĕrre
2 eki iki iki ike yeki ikki ikki ikki ikkĕ
4 tört dört dö:rt dürt tört to'rt töt tüört tăvattă
7 yeti yedi yedi cide zheti yetti yättä sette şiççĕ
10 on on o:n un on o'n on uon vunnă
100 yüz yüz yü:z yöz zhüz yuz yüz sü:s şĕr

Türk dillerinin kullanmış oldukları alfabeler [değiştir]

  • En eski Türk yazıları Orhun-Yenisey ve Turan runlarıdır. Bunların çoğu 8'nci yüzyıldan kalmadır. Bu yazı, eski Germen runlarına benzediği için Run olarak adlandırılır, ama aralarında akrabalık yoktur.
  • Asıl yazı geleneği 10. yüzyılın sonlarında ve 11. yüzyılın başlarında Güneydoğu Türk halklarında, Karahanlılar döneminde, eski Türk dilinin bir lehçesi olan Karlukça ile gelişir.
  • Güneybatı Türkçe dillerinin yazıya alınması, 10. ve 11. yüzyılda Selçuklu dili ile başlar. Kardeş diller olan Eski Osmanlıca ve Eski Azeri dillerinden günümüz Türkiye Türkçesi ve Azerice gelişmiştir.
  • 14. yüzyılın Harezm Türkçesi de Güneybatı Türk dillerine mensuptur. Bu dilden günümüz Horasanca ve Türkmence gelişmiştir.
  • Kuzeybatı Türkçe dillerine ait en eski belgeler, Kumanca dili ile yazılmış olan Codex Cumanicus'dur ve 14. yüzyıldan kalmadır. Bu dilin günümüzdeki torunları Tatarca ve Başkırcadır.
  • İdil Bulgarları dilinde yazılmış en eski yazılar 13. ve 14. yüzyıldan kalmadır. Bu dilden ya da buna yakın bir dilden Çuvaş dili gelişmiştir.
  • Güneydoğu Türkçe dillerinden olan Çağatayca yazıların 15. yüzyıla dayanan örnekleri bulunmuştur. Çağatayca günümüz Uygurca ve Özbekçe'sinin temelini oluşturur.

Türk dilinin yazılışları [değiştir]

  • 1924-1930 yılları arasındaki sürede başka Türk dilleri de, önce yalnız Azerice'de kullanılan latin alfabesi ile yazılmaya başlandı.
  • 1936-1940 yıllarında Rus bölgelerinde, Türk dillerince değiştirilmiş bir Kiril alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. Arap ve Latin alfabesi kullanan Türk dilleri birbirlerıne daha da yakınlaşırken, Kiril alfabesi kullanan diller farklılaşmışlardır. Dillerin farklılaşarak ayrı diller haline gelmesi desteklenmiştir.
  • 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin yıkılmasıyla yeni Türk Cumhuriyetleri kurulmuştur. Bu ülkeler, yani Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan, 2005 yılına kadar Türk dillerine uygun bir ortak Latin alfabeye geçmek için antlaşma imzalamışlardır. Amaç Türk kültür mirasının korunmasıdır. Ayrıca diğer ülkelerde yaşayan Türk azınlıkların 2010'a kadar bu ortak alfabeye katılmaları gerektiğine karar verilmiştir.
Bugün 1 ziyaretçibin kişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol